Thứ Bảy, Ngày 12/03/2025 09:30 AM (GMT+7)

Bệnh đột quỵ (tai biến mạch máu não) là bệnh lý cấp tính nguy hiểm, nguy cơ dẫn đến tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nắm rõ nguyên nhân đột quỵ và cách phòng ngừa đột quỵ sẽ giúp giảm tối đa các rủi ro có thể xảy ra, bảo vệ sức khỏe, tính mạng cho người bệnh.

ĐỘT QUỴ LÀ GÌ? NGUYÊN NHÂN, CÁCH CHUẨN ĐOÁN BỆNH VÀ BÍ QUYẾT ĐỂ PHÒNG NGỪA

Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận hơn 200.000 ca bị đột quỵ. Đáng lo ngại hơn, nguy cơ đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa, bệnh thậm chí xuất hiện ở cả những người độ tuổi 20, 30.

Đột quỵ (stroke) còn gọi là tai biến mạch máu não thường xảy ra đột ngột khi nguồn máu cung cấp cho não bị tắc nghẽn, gián đoạn hoặc suy giảm. Khi đó, não bị thiếu oxy, dinh dưỡng và các tế bào não bắt đầu chết trong vòng vài phút. Người bị đột quỵ có nguy cơ tử vong cao nếu không được phát hiện và cấp cứu kịp thời. Đây là một trong những bệnh lý thần kinh nguy hiểm và phổ biến nhất.

Có thể phân loại đột quỵ thành các nhóm:

Thiếu máu cục bộ dẫn đến đột quỵ xảy ra do tình trạng tắc nghẽn trong động mạch. Theo thống kê, hiện nay có đến khoảng 85% các ca bệnh đột quỵ thuộc nhóm này. Tuy nhiên, có nhiều trường hợp vẫn chưa tìm ra nguyên nhân chính xác dẫn đến tình trạng này.

2.1.1. Đột quỵ do huyết khối 
Một trong những nguyên nhân đột quỵ phổ biến tiếp theo là do huyết khối các mảng xơ vữa bên trong thành mạch có thể tiến triển gây hẹp dần lòng mạch. Các tổn thương này có thể dẫn đến sự kết tập bất thường của tiểu cầu tại vị trí hẹp, làm lòng mạch bị tắc nghẽn hoàn toàn. Hậu quả là một phần não bị thiếu máu nuôi, dẫn đến đột quỵ do thiếu máu tại chỗ.

2.1.2. Đột quỵ do thuyên tắc
Động mạch bị tắc nghẽn do huyết khối từ nơi khác đến gây lấp mạch. Huyết khối này có thể được hình thành từ tim hoặc do mảng xơ vữa động mạch bong tróc ra. Dạng đột quỵ này được gọi là đột quỵ do thuyên tắc.

2.2. Đột quỵ do xuất huyết não
Tình trạng xuất huyết (chảy máu) não, là do vỡ mạch máu não làm chảy máu vào nhu mô não, khoang dưới nhện hay não thất. Có khoảng 15% các trường hợp bệnh đột quỵ hiện nay là do xuất huyết não.

Vỡ mạch máu não dấn đến đột quỵ

Nhiều nước trên thế giới hiện đưa ra chữ “FAST” để phổ cập các dấu hiệu của đột quỵ. “FAST” có nghĩa là nhanh (phản ứng tức thời), đồng thời là chữ viết tắt của Face (khuôn mặt), Arm (tay), Speech (lời nói) và Time (thời gian).

- Khuôn mặt: Dấu hiệu dễ nhìn thấy là mặt bệnh nhân bị méo. Nếu nghi ngờ hãy yêu cầu bệnh nhân cười vì méo có thể rõ hơn.
- Tay: Tay bị liệt, cũng có thể có diễn tiến từ từ như tê một bên tay, vẫn điều khiển được tay nhưng kém chính xác. Ngoài tay còn có một số dấu hiệu ở chân như nhấc chân không lên, đi rớt dép,….
- Lời nói: Rõ nhất là một số người đột quỵ bị “á khẩu” hay nói đớ.
- Thời gian: Đưa bệnh nhân bệnh viện khám ngay khi ghi nhận những dấu hiệu vừa kể.

Ngoài ra có những triệu chứng ở người bị đột quỵ có thể kể đến như:
- Lẫn lộn, sảng, hôn mê;
- Thị lực giảm sút, hoa mắt;
- Chóng mặt, người mất thăng bằng, không thể đứng vững;
- Đau đầu;
- Buồn nôn, nôn ói,….

Hai nguyên nhân chủ yếu gây nên hiện tượng đột quỵ là do thiếu máu cục bộ (tắc nghẽn động mạch) hoặc do xuất huyết não (mạch máu bị vỡ).

Các yếu tố nguy cơ bao gồm:
- Người bị các bệnh lý tim mạch như hở van tim, rung tâm nhĩ, nhịp tim không đều, suy tim,…;
- Người bị tăng huyết áp;
- Người bị tiểu đường;
- Người bị rối loạn Lipid máu;
- Tiền sử cá nhân hoặc gia đình đã từng bị đột quỵ, thiếu máu não thoáng qua hoặc bệnh tim;
- Lạm dụng các chất kích thích như uống nhiều rượu, sử dụng ma túy;
- Người hút thuốc lá chủ động hoặc hít phải khói thuốc lá thụ động, gặp tình trạng khói thuốc lá dẫn đến mỡ tích tụ trong động mạch, tăng nguy cơ máu đông;
- Người thừa cân, béo phì, ít vận động tập thể dục;
Chế độ ăn uống không hợp lý, lượng Cholesterol cao;
- Về tuổi tác, người trong nhóm tuổi từ 55 tuổi trở lên có nguy cơ cao hơn;
- Phụ nữ có nguy cơ bị đột quỵ thấp hơn so với nam giới;
- Việc sử dụng thuốc tránh thai hay các liệu pháp điều chỉnh hormone, thay đổi nội tiết tố cũng làm tăng nguy cơ gây bệnh.

Các nhóm đối tượng dễ có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn người bình thường bao gồm:

- Ít vận động, ít tập thể dục thể thao rèn luyện sức khỏe;
- Thường xuyên hút thuốc lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá;
- Ít ăn rau xanh nhưng thường xuyên dùng đồ ăn có hàm lượng chất béo, dầu mỡ cao;
- Nam giới và cả phụ nữ khi bước qua tuổi trung niên;
- Gia đình từng có người bị đột quỵ;
- Đang mắc hoặc đang điều trị các bệnh lý tim mạch, tăng huyết áp;
- Người bị tiểu đường;
- Người thừa cân, béo phì.

Đột quỵ thường diễn ra một cách đột ngột, nhanh chóng nhưng để lại hậu quả nặng nề. Do đó, người bệnh cần được đưa đến bệnh viện để được can thiệp càng sớm càng tốt, kể từ khi có những dấu hiệu bệnh đầu tiên.
Bệnh sử
- Khởi phát đột ngột;
- Yếu liệt nửa người;
- Méo miệng, nói đớ,…
Lâm sàng
- Liệt VII trung ương, nói khó;
- Hội chứng liệt nửa người;
- Tê hay dị cảm tay và chân cùng bên;
- Rối loạn ngôn ngữ;
- Rối loạn thị giác;
- Đau đầu, chóng mặt;
- Rối loạn tri giác: Ngủ gà, lơ mơ, hôn mê.
Kiểm tra cận lâm sàng
- Xét nghiệm công thức máu, đông máu toàn bộ, đường huyết, điện giải đồ máu, chức năng thận, men gan, men tim, bilan Lipid máu.
- Đo điện tâm đồ.
- X- quang ngực thẳng.
- Chụp điện toán cắt lớp sọ não (CT scan) không cản quang: Có thể thực hiện nhanh, phân biệt rõ giữa đột quỵ xuất huyết não với thiếu máu não cục bộ cấp.
- Chụp CT scan mạch máu não với thuốc cản quang (CTA): Giúp khảo sát hình ảnh của toàn bộ động mạch não nhằm phát hiện các bất thường như: Hẹp, phình mạch hay bóc tách mạch nội sọ và ngoài sọ.
- Chụp cộng hưởng từ não (MRI).
- Khi nghi ngờ nhồi máu não tuần hoàn sau.
- Khi CT scan não không ghi nhận tổn thương hoặc hình ảnh tổn thương không tương xứng với lâm sàng.
- Siêu âm động mạch cảnh: Xác định tình trạng tắc, hẹp động mạch cảnh và động mạch đốt sống đoạn ngoài sọ.
- Siêu âm tim để tìm bất thường tại tim có thể là nguyên nhân gây ra đột quy.
- Siêu âm Doppler xuyên sọ (TCD): Xác định các tình trạng hẹp, tắc mạch máu hoặc tái thông tại các mạch máu lớn trong sọ.

Đột quỵ có thể dẫn đến tử vong hoặc nếu may mắn sống sót cũng để lại nhiều biến chứng nặng nề đối với người bệnh. Tùy theo thời gian người bị đột quỵ được phát hiện, đưa vào bệnh viện và điều trị mà mức độ tổn thương hệ thần kinh sẽ khác nhau.

Khi bị đột quỵ, càng chậm trễ trong việc điều trị cấp cứu thì hệ thần kinh càng bị tổn hại nặng nề, gây nên hậu quả nghiêm trọng, thời gian phục hồi lâu và thậm chí là không thể phục hồi. Thông thường, phải mất ít nhất 30 ngày để người bị tai biến có thể phục hồi chức năng. Thậm chí, trong một số trường hợp, biến chứng có thể gây thương tổn vĩnh viễn.

Một số biến chứng thường gặp sau khi bị đột quỵ bao gồm:
- Bị liệt (1 tay, 1 tay hoặc hết tứ chi);
Khả năng vận động yếu, khó cử động tay chân;
- Mất ngôn ngữ, nói ngọng, gặp khó khăn trong giao tiếp;
- Gặp các vấn đề thị giác;
- Các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn cảm xúc,…;
- Trường hợp nặng sẽ dẫn đến tử vong hoặc sống thực vật.

Nhìn chung, mục đích chính của việc điều trị tai biến mạch máu não là giảm tỷ lệ tử vong, hạn chế tối đa các biến chứng nghiêm trọng và lâu dài. Nguyên tắc chung khi điều trị các trường hợp đột quỵ chính là: Điều trị cấp cứu, nhanh chóng và chính xác, hạn chế ổ tổn thương lan rộng, tối ưu hóa tình trạng thần kinh, đảm bảo tưới máu não, phòng ngừa các biến chứng có thể xảy ra, giúp người bệnh phục hồi chức năng và phòng ngừa tối đa nguy cơ tái phát bệnh đột quỵ.

Tùy theo nguyên nhân đột quỵ là do chảy máu não hay nhồi máu não mà hình thức điều trị đột quỵ có thể khác nhau.

Hướng dẫn sơ cứu cho người bị tai biến mạch máu não:
- Gọi xe cấp cứu ngay lập tức;
- Tuyệt đối giữ cho bệnh nhân không bị té ngã;
Không tự ý điều trị như đánh gió, bấm huyệt, châm cứu, cho bệnh nhân uống thuốc huyết áp hay bất kỳ loại thuốc nào;
- Theo dõi các biểu hiện của bệnh nhân như co giật, méo miệng, nôn mửa, chóng mặt, mất thăng bằng, loạn trí,…;
- Để bảo vệ đường thở, nên đặt bệnh nhân nằm nghiêng và không cho bệnh nhân ăn uống gì.

Nhằm ngăn ngừa nguy cơ bị tai biến mạch máu não, cần có lối sống và thói quen ăn uống khoa học:
- Tập thể dục thường xuyên, tối thiểu 30 phút/lần tập và duy trì 3-4 lần/tuần để tăng cường sức khỏe bản thân;
- Có chế độ ăn uống hợp lý, không dùng nhiều đồ chiên xào, thức ăn nhanh, đồ dầu mỡ nhiều cholesterol và chất béo, thức uống có cồn, nước có ga, rượu bia,… Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thịt trắng, hải sản, trứng, ngũ cốc và các loại đậu,…;
- Không thức khuya, ngủ đúng giờ, ngủ đủ giấc và chú ý đến chất lượng giấc ngủ; (Tìm hiểu thêm: Thức khuya có bị đột quỵ không?)
- Không sử dụng các chất kích thích;
- Hạn chế tắm đêm vì đây cũng là một yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ;
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ, tầm soát đột quỵ, đặc biệt là lượng cholesterol và huyết áp, tim mạch, tiểu đường,…;
- Lắng nghe cơ thể và tìm đến bác sĩ chuyên môn, các cơ sở y tế uy tín khi cần được thăm khám và tư vấn.

Dinh dưỡng lành mạnh không chỉ giúp duy trì sức khỏe mà còn là “chìa khóa vàng” bảo vệ tim mạch, ngăn ngừa đột quỵ ngay từ gốc rễ! Điều chỉnh chế độ ăn hợp lý ngay hôm nay chính là cách đơn giản nhất để kiểm soát huyết áp, giảm mỡ máu và kéo dài tuổi thọ.

Khi xây dựng chế độ dinh dưỡng để phòng ngừa đột quỵ và chế độ dinh dưỡng phục hồi sau đột quỵ, cần lưu ý:
- Cố gắng ăn nhiều rau củ, các loại trái cây.
- Kiểm soát khẩu phần ăn, không ăn quá no dẫn đến lượng calo nạp vào tăng, hàm lượng chất béo hấp thụ cao, tăng nguy cơ béo phì.
- Hạn chế ăn chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa.
- Ưu tiên các nguồn protein ít chất béo.
- Cố gắng giảm hàm lượng natri trong mỗi khẩu phần ăn.

Dinh dưỡng cân bằng không chỉ là chìa khóa cho một cơ thể khỏe mạnh mà còn là “lá chắn” quan trọng giúp phòng tránh đột quỵ. Tuy nhiên, giữa nhịp sống bận rộn, việc chuẩn bị một bữa ăn lành mạnh, cân bằng, đầy đủ dưỡng chất đôi khi trở nên khó khăn. Đây chính là lý do ngày càng nhiều người lựa chọn bữa ăn dinh dưỡng – một giải pháp nhanh chóng, tiện lợi nhưng vẫn đảm bảo sức khỏe.

Hiện nay, nhiều bác sĩ tim mạch khuyến nghị sử dụng bữa ăn dinh dưỡng WELITA như một giải pháp hỗ trợ phòng ngừa đột quỵ, duy trì trái tim khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống. 

WELITA là bữa ăn cung cấp đầy đủ dinh dưỡng lành mạnh bao gồm 4 nhóm dưỡng chất: chất đạm, chất xơ, chất béo tốt cùng 25 loại vitamin và khoáng chất. Nguồn nguyên liệu chất lượng protein thực vật từ các loại hạt chất lượng cao và rau củ, trái cây hữu cơ như đậu hà lan, hạnh nhân, macca, táo, việt quất, rau cải xoăn,...

Đặc biệt, WELITA tiên phong kết hợp Nattokinase và Curcumin giúp bảo vệ tim mạch, ổn định huyết áp, giảm cholesterol xấu, hỗ trợ tiêu hóa tốt, và phòng ngừa tai biến đột quỵ hiệu quả.

Nattokinase là enzyme thiên nhiên được chiết xuất từ món ăn truyền thống Natto của Nhật Bản, và đang được khoa học công nhận như một giải pháp đột phá trong việc điều hòa huyết áp, bảo vệ sức khỏe tim mạch, phòng ngừa tai biến đột quỵ

Nattokinase - phá hủy và ngăn ngừa
hình thành cục máu đông, phòng ngừa đột quỵ